Aralık ayında Çin’in Wuhan Kentinde ortaya çıkıp uluslararası seyahat aracılığıyla tüm dünyaya yayıldığı düşünülen ve tüm dünyayı etkisi altına alan bu virüs ülkemizde de Mart ayında görülmesiyle birlikte hayat hiç alışkın olmadığımız bir hale dönüştü. Önlemler; vaka ülkemizde görülmeden önce de alınmaya başlamıştı fakat parçacık yoluyla bulaşan ve yayılım hızı çok güçlü olan bu virüs tüm önlemlere rağmen insanın olduğu her yerde yayıldığı gibi ülkemizde de hızla yayıldı. Bu süreç; hem ülkemiz için hem de dünya için alışkın olmadığımız bir süreçtir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) bu virüs için dünya genelinde bir pandemi olduğunu ilan etmesi üzerine öncelikle ülkeler devlet yönetimi eşliğinde deyim yerindeyse kendi kabuklarına çekildi. Tüm Dünya ülkeleri kendi içlerinde birçok önlem almaya başladı. Hem ülkeler arası hem de ülkelerin kendi içlerinde şehirlerarası hava yolları, kara yolları, deniz yolları ve demir yolları ile seyahatlerin kontrol altına alınması ile yayılımın önüne geçilmek için en büyük adım atıldı. İnsanların bir arada olduğu birçok iş yeri, kültürel aktivite alanları, AVM’ler gibi alanlar kapatıldı. Konserler, sergi alanları, sinemalar, tiyatrolar öncelikli olarak kapatılan alanların başındaydı. Okullar ve üniversitelerde insan sirkülasyonunun yoğun olduğu alanlar olduğu için en hızlı şekilde kapatıldı. Büyük şirketler evden çalışma sistemine geçerek kendi içlerinde önlemler aldı. Küçük ve orta ölçekli birçok işletme, sektörüne göre kendi kararları veya yasal zorunluluk gerekçesiyle kapatıldı. Bu önlemlere baktığımızda hayat aslında tüm insanlık için %90 oranında durdu. Bu durağanlık insanlığın sağlığı için bir süre ihtiyaç duyulan en önemli tedbirdi.
Gelişmiş Dünya Ülkeleri pandemiden en çok
etkilenen yerlerden oldu. Birçok Avrupa Ülkesinde hayat sokağa çıkma
yasaklarıyla birlikte yaklaşık 2 ay süresince tamamen durdu. Türkiye de ise kısmi
olarak uygulanan karantina ve sokağa çıkma yasakları hayatı durma noktasına
getirdi.
Tüm dünyada yaşanan bu gelişmeleri incelediğimizde virüsün sadece insan sağlığını değil aynı zamanda ekonomiyi de büyük oranda etkilediği gözlemlendi. Yani tüm insanlık toplum sağlığı için virüs ile savaşırken en büyük darbeyi ekonomiden yedi. Bu süreçte ekonominin hayatımızın devamı için en büyük dayanaklardan biri olduğunu ve sağlığımızı korumak için bile ekonominin gücüne ne kadar ihtiyacımız olduğu fark edildi.
Hem dünya için hem de ülkemiz için ekonominin yapı taşı dediğimiz sektörlerde değişim meydana geldi. Bu sektörleri ve değişim sebeplerini incelediğimizde pandemiden olumlu etkilenen ve olumsuz etkilenen sektörler olarak 2 gruba ayırabiliriz;
Bu gruplar şöyle ki;
1-Olumsuz Etkilenen Sektörler
1.1. Ulaşım Sektörü
Ulaşım sektörü virüsün ortaya çıktığı ilk
günden itibaren öncelikle hava yolu firmaları başta olmak üzere em büyük
darbeyi alan sektör oldu. Virüs vakasının henüz ortaya çıkmadığı ülkeler en
hızlı şekilde karşılıklı olarak uçuşları durdurdu. Ardından gelen seyahat
kısıtlamaları şehirlerarası ulaşımda da firmaların sefer azaltma yoluna
gitmelerine ve az yolcu ile taşımacılık yapma zorunluluklarına sebep oldu. Bu
da ekonomik olarak bazı firmaların batmasına bazı firmaların ise sadece
maliyetlerini karşılamasına hatta maliyetin altında işlerini devam
ettirmeleriyle sonuçlandı. Diğer ülkelerden getirilecek Türk vatandaşları için
devlet imkanlarını kullansa da mücbir sebep sebebiyle seyahat etmek zorunda
kalan vatandaşlar için ulaşım maliyetleri çok yüksek fiyatlara ulaştı.
1.2.Turizm
Sektörü
İnsanların en öncelikli olarak sağlığını düşündüğü bu dönemde turizm bir lüks haline geldi. Turizm sektörü içinde bulunan ve bu sektörden tamamen etkilenen tüm işletmeler; oteller, konaklama işletmeleri, müze ve ören yerleri, restaurantlar, turistik mağazalar gibi birçok işletmede bu etki kapsamına girdi. Seyahat konaklamaları için turistik yerlerde bulunan oteller ve konaklama işletmeleri Nisan ayı itibariyle kapılarını tüm dünya müşterilerine açarken şuan sadece dış turizmin değil iç turizmin de olmaması sebebiyle ekonomik olarak durma noktasına geldi. Turistik yerlerde bulunan restaurantlar ve turistik ürün satan mağazalar turizmin de durmasıyla dükkanlarını açamaz ve gelir elde edemez oldu.
1.3.
Eğlence Sektörü
Bu sektör çok geniş kapsamlı bakıldığında aslında içinde birçok sektör ve meslek gruplarını barındırmaktadır. İnsanların bir arada sosyalleşmesini sağlayan konser, tiyatro, sergi, eğlence mekanları vb. birçok aktiviteyi ve işletmeyi içinde bulundurur. Sanatçısından oyuncusuna mekanların işletmecilerinden tedarikçilerine, çalışanlarına kadar binlerce insanın etkilendiği bir durum oldu.
1.4.Eğitim
Sektörü
Sosyal mesafenin en az olduğu noktalardan biri olan okulların ve üniversitelerin de belli bir süre ile kapatılmasıyla birlikte eğitim sektörü tamamen sekteye uğramış ve farklı çözümler geliştirmek durumunda kalmıştır. Sadece zorunlu olan eğitim ve üniversite eğitimleri haricinde yurtdışı dil eğitimleri, kurslar, dershaneler de kapatılmış ve birçok eğitim sanal ortama taşınmıştır. Sanal ortama geçilmesiyle eğitim eylemi devam etse de bu sektöre bağlı olan ve eğitim haricinde yardımcı destek sağlayan işletmelerde kapatma durumunda kalmıştır.
1.5.Emlak
Sektörü
İnsanların evlerinden bile çıkmadığı ve çıkmaya korktuğu bu dönemde yeni konut alması veya kiralaması normal bir döneme göre bir hayli düşmüştür. Ev, ofis değişikliği gibi taşınma durumlarında birçok insanın birbiriyle olan temasından kaynaklı olarak herkes bu eylemden kaçınmaktadır. Ve tabiki her sektörde olduğu gibi ana sektöre yardımcı olan sektörlerde bu gelişmelerden olumsuz etkilenmektedir.
1.6.Sağlık
Sektörü
Virüs, sağlık sektörünü harekete geçirip sektöre yardımcı tüm kaynaklara ihtiyacı arttırmasına rağmen aynı zamanda olumsuz olarak etkilemiştir. Hastaneler; hem insanların virüsü atlattıkları yerler hem de virüsün en çok bulunduğu yerler olduğu için farklı bir hastalık durumunda virüs taşımayan insanların da gitmekten kaçınmalarına sebep olmuştur. Sadece virüse yoğunlaşmak ertelenebilecek tüm ameliyatların ertelenmesini gerektirmiştir. Özel hastaneler virüs vakası durumunda devlet talimatıyla ücretsiz olarak sağlık hizmeti vererek bu durumdan da gelir sağlayamamıştır. Özel olarak yaptırılan ve hastanelere ekonomik olarak yüksek gelir sağlayan estetik operasyonların da durdurulması ekonomik geliri bu oranda büyük etkilemiştir.
1.7.Lojistik
Sektörü
Lojistik Sektörü kendi içinde kollara
ayrıldığında bazı kolları olumlu etkilenirken bazı kolları olumsuz
etkilenmiştir. İthalat ve ihracat için kullanılan lojistik hizmetleri ülkeler
arası ticaretin azalmasıyla birlikte sekteye uğraşmıştır. Emlak sektörü içinde
yardımcı sektör olan taşımacılık hizmeti emlak sektörünün olumsuz
etkilenmesiyle neredeyse durma noktasına gelmiştir.
1.8.Enerji
Sektörü
Enerji kaynaklarını incelediğimizde ulaşım sektörünün en çok yararlandığı petrol, benzin gibi yakıtlarda kullanımın azalması sebebiyle olumsuz etkilenmiştir.
1.9.Bankacılık
Sektörü
Bankacılık Sektörü olumlu mu olumsuz mu etkilendi konusunda ben de kararsızım. EFT, Havale ücreti alınmaması, faizlerin düşürülmesi, borç ödeme ertelemelerinin yapılması olumsuz etkiliyor gibi görülse de; bankacılık sektörünün en büyük para kaynaklarından biri olması nedeniyle insanların banka kredilerine yönelip kredi kartlarına yüklenmeleri ileri ki dönem için olumlu olarak da etkilenmesine sebep olabilir sektörün.
1.10.Lüks
Tüketim Ürünleri
Genellikle maddi geliri yüksek insanların
tercih ettiği lüks tüketim ürünlerine de rağbet azalmış durumdadır. İnsanların
yaşamları süresince ilk kez karşılaştığı bu durumdan ne zaman çıkılacağı,
hayatın ne zaman eski haline döneceği ve sonucunda ne gibi etkilerle karşılaşılacağı
kesin olarak belli olmadığı için herkes tüm maddi kaynaklarını en mantıklı
şekilde harcamaya yönelmiş durumdadır.
1.11.
Hizmet Sektörü
1.11.1.
Kafe & Restaurant Sektörü
Kafe ve restaurantların yine sosyal mesafenin en az olduğu yerlerden olması sebebi ile ilk önlemler kapsamında masa azaltımı, hizmette daha hijyenik hizmet sunumları gibi önlemler alınsa da vaka artışı ile yeni önlemler kapsamında oturmalı düzen olmadan yalnızca paket servis ile evlere yemek hizmeti ulaştırma yoluna gidilmiştir. Bu da her restaurant ve kafenin uygulayabileceği bir sistem değildir. Barlar, butik kafeler, kahvehaneler ve eve hizmet götüremeyecek restaurantlar kapatılmıştır. Dünya devlerinden olan zincir restaurantlar ve kafeler çalışanlarına bu noktada destek verebilirken küçük işletme sahipleri hem kendileri maddi olarak etkilenmiş olup hem de çalışanlarına ödeme yapma konusunda zor durumda kalmaktadır.
1.11.2.
Spor Salonları
İhtiyaçlar listesine dahil olmasa da çoğu kişinin faydalandığı bir hizmet olan spor salonları aynı aletleri birçok kişinin kullanması sebebiyle virüsün kolay bulaşabileceği yerlerden olduğu için ilk önlemler kapsamında kapatılmıştır.
1.11.3.
Kişisel Bakım ve Güzellik Merkezleri
Berberler, kuaförler, kişisel bakım merkezleri, hastane dışında estetik operasyon yapılan güzellik merkezleri ve benzeri birçok işletme insanların birbiri ile yakın temasta bulunması ve aynı aletlerin yeterli hijyen sağlanmadan kullanılmasından kaynaklı olarak kapatılmıştır. Bu da sektörde büyük bir olumsuzluk yaratmıştır.
2- Olumlu Etkilenen Sektörler:
2.1.
Yazılım Programları
İnsanların bir arada bulunarak yaptığı bazı zorunlu eylemleri dijital ortama taşımamıza yardımcı olan programlar pandemi sürecinde piyasa değerlerini arttırdı. Zoom, Adobe Connect, Skype gibi programlar uzaktan çalışma, eğitim ve toplantı gibi eylemlerde en büyük yardımcımız olmuştur. Pandemi öncesinde de mevcut olan ve bittiğinde de kullanımı sürecek olan bu programlar şuan en değerli yardımcılarımız olarak hayatımızdalar. Süreç bittiğinde de kurulacak yeni dünya düzeninde kullanımlarının daha fazla olacağını düşünüyorum.
2.2.
Lojistik Sektörü
Lojistik sektörünün içerisinde yer alan kargo taşımacılığı hizmeti pandemi döneminde adından sıkça söz ettiren ve aralıksız çalışan sektörlerden biri. Kimsenin evden çıkamadığı bu dönemde kargo taşımacılığı insanlara hem zorunlu ihtiyaçlarını taşırken hem de kişisel isteklerine de yanıt vermektedir. İstenilen ürünü depodan alıp evimize kadar getiren bu sektör üretimin de önemli yapı taşlarından. Kargo şirketleri sadece ekonomik olarak olumlu etkilenmedi. Aynı zamanda pandemi günlerinde insanlara kesintisiz ve hızlı hizmet sunarak marka değerlerini arttırdı, güvenilirliklerine olumlu bir katkı sağladı.
2.3.
Perakende Sektörü
Perakende sektörünün en önemli kolu
olan büyük market zincirleri pandemi döneminde insanların sık sık gittiği ve
çok fazla ihtiyaç duyduğu bir yer oldu. Restaurantların kapanması, dışardan
yemek yemenin büyük oranda azalması ve hazır beslenmenin sağlığımıza zararı
olacağının daha fazla farkına varılması hepimizi tüm besinlerimizi evde doğal
bir şekilde yapmaya yöneltti.
Bu dönemde insanlar AVM’lere gitmeyerek küçük ölçekli marketlere, mahalle bakkallarına da yöneldiler. Bu da unutulmaya yüz tutmuş, yerlerini market zincirleriyle doldurduğumuz bakkallar için ekonomik olarak olumlu bir gelişme oldu da diyebiliriz.
2.4.
Hızlı Tüketim Ürünleri Sektörü
Hızlı Tüketim Ürünleri restaurantlar
kapansa da insanların ev için alışverişlerinin artmasıyla tükenme noktasına
gelmiştir. Sadece gıda olarak değil tüm tüketim ürünlerinde insanların fazla
fazla alıp biter korkusu yaşamasıyla evde depolama yöntemi fabrikaların ekstra
çalışmasına neden oldu.
2.5. Hobi Ürünleri ve Oyun – Oyuncak Endüstrisi
Çocuklardan büyüğüne tüm yaş gruplarının
evde kaldığı dönem için evde sıkılmamanın en etkili yolu her yaş grubunun
kendine uygun oyun ve hobi ürünleri. Toplu oynanan oyunlar tüm ailenin birlikte
zaman geçirmesi için ideal hale geldi. Özellikle puzzle üreten fabrikaların
normal bir döneme göre 8 kat daha fazla çalıştığı ve hala bu fazla talebe
yetişemedikleri belirtildi. Boyama kitapları, boya kalemleri normalde çocuklar
için alınan bu ürünler insanların vakit geçsin diye yine rağbet gösterdiği
ürünlerden oldu.
2.6.Okuma
Kitapları
Bu dönemde kitaplar sadece kitap
kurtlarının değil yine en küçükten en büyüğe her yaşa göre herkesin yöneldiği
bir aktivite olmuştur. Yeni kitabın hızlı çıkarılmaması sebebiyle mevcut yazılı
kitapların daha fazla basılması ve buna bağlı çalışan sektörlerin de ekonomik
olarak olumlu etkilendiği gözlemlenmiştir.
2.7.E-Ticaret
Sektörü
E –Ticaretin güç kazandığı son 3-4 sene
içerisinde en büyük patlama noktasını pandemi günlerinde yaşayan online
alışveriş siteleri stok sıkıntısı yaşayacak kadar olumlu şekilde etkilenmiştir.
Dışarıya çıkmanın, başka insanlarla iletişime geçmenin korkutucu olması en ufak
ürünün bile online alışveriş sitelerinden alınmasına sebep olmuştur.
Büyük market zincirleri son dönemde yavaş
yavaş denediği bir yöntem olan internetten sipariş verme yöntemine bu dönemde
daha hızlı bir şekilde yönelip daha fazla geliştirmeye odaklanmıştır.
2.8.
Sosyal Medya, Dijital Yayın Yapan Platformalar
Özellikle gençlerin ve bu dönemde hiç evden çıkmak zorunda kalmayan büyüklerin sıkça yöneldiği içerik üretilen platformlar marka değerlerini arttırdı. Netflix, Blue TV gibi dijital yayın yapan siteler daha fazla içerik ekleyerek yeni bölümleri çekilemeyen TV dizilerinin yerini mevcut dizi ve filmlerle aldı. Youtube’a hem video yükleme hem de video izleme 2 kat arttı.
İnsanlara haberleşme ve iletişime geçme konusunda en hızlı şekilde yanıt veren sosyal medya hesaplarında hem yeni hesap oluşturma hem de daha fazla kullanıp içerik paylaşma sebebiyle marka değerlerinde ve güvenilirliklerinde artış oldu.
2.9.
Kimya Endüstrisi
Tüm dünyada kimya endüstrisi en büyük
rağbeti gördü. Hijyen ve korunma yöntemleri için bu endüstrinin ürünleri
bizlerin göz bebeği ve ekonomik olarak da zorlayıcısı oldu. Bu yüklü ve
neredeyse zorunlu talepten dolayı bir
şekilde normal fiyatlarının çok üstüne çıkan ürünler insanları zorlarken
üreten firmalara altın çağlarını yaşattı. Hijyenik ürünlerin değerinin bu kadar
artması sektörde ekstra kapasitelerde çalışmalara sebep oldu.
2.10.Doğal
Sağlık Ürünleri
Eczanelerde satılan bağışılık güçlendirici ürünler, vitaminler, gıda takviyeleri yine birçok kişinin ek olarak hastalıktan kaçınmak için yöneldiği ürünler oldu.
Tüm Dünya olarak tek isteğimiz; bu salgının en kısa sürede bitmesi.
